Dinamit

Dinamit, nitrogliserinden yapılan patlayıcı madde. İlk defa 1866 yılında İsveçli bilgin Alfred Nobel tarafından bulunmuştur. Nobel, yağımsı ve kolay patlayan trinitrogliserin maddesini kizelgura emdirerek elde ettiği maddeye dinamit ismini verdi. Böylece darbeyle patlamayan ve emniyetle taşınabilen bir patlayıcı keşfetmiş oldu. Keşfettiği bu yeni patlayıcının kendi topraklarında ve kendi vatandaşlarına karşı kullanıldığını gördü. Nobel Barış Ödülü vakfını kurmada bunun etkisi büyük oldu.

Dinamitin çıkış maddeleri yağların sabunlaşması esnasında elde edilen gliserindir. Gliserinin sülfürik asit (H2SO4) katalizörlüğünde nitrik asitle verdiği reaksiyon sonucu trinitrogliserin bileşiği meydana gelir:
C3H5(OH)3 + HNO2 → C3H5(O-NO2)3
Gliserin + Nitrik Asit → Trinitrogliserin + H2O
Trinitrogliserin, sarı, yağ kıvamında çok kolay patlayan 45°C'de korunması güç bir maddedir. Bunun, kizelgur adı verilen silisyumdioksit kimyasal formülüne sahip, sünger görünümlü bir maddeye emdirilmesi sonucu, şiddetli patlayıcı, ancak patlayabilmesi için belli bir ısı isteyen bir patlayıcı (dinamit) elde edilir. Dinamit yapılan yerde basınç düzenlenir ve çalışanlara özel giysiler giydirilir. Kizelgur dinamiti artık nadiren kullanılır ve sadece tarihi bir önemi vardır.

Günümüzde dinamit nitrogliserinden yapılmaktadır. Nitrogliserin gliserin trinitrat ve kendi gibi patlayıcı bir bileşik olan etilen glikol dinitrat karışımından hazırlanır. Etilen glikol dinitrat donmayı önlemek için katılır. Dinamitin katı kısmı, kağıt hamuru veya diğer karbonlu yanıcı maddelerden ve patlamada yanma oksijenini sağlayacak sodyum nitrat veya amonyum nitrattan meydana gelmektedir. Dinamit içindeki nitrogliserin muhtevası istenen patlama gücüne veya hızına göre % 5'ten % 90'a kadar değişir.

Bazan nitrogliserini emdirmek için nitro-selüloz kullanılır. Bu durumda ürün jele benzer ve bu patlayıcılar jelatin dinamitleri ismini alır. Su altında bile kullanılabilirler. Dinamit hala değerini muhafaza etmektedir. İnsanlığın felaketi için kullanılmış olmakla beraber günümüzde teknolojik önem taşımaktadır. Maden ve kömür işletmelerinde, yol ve su kanallarının inşaatlarında, tünellerin kazılmasında, limanların genişletilmesinde, büyük kayaların parçalanmasında kullanılır.